1. SAI ĐỊNH MỨC NGUYÊN VẬT LIỆU (BOM)

Trong sản xuất, định mức nguyên vật liệu là cơ sở để tính giá thành kế hoạch, hạch toán chi phí và xác định lợi nhuận thật của doanh nghiệp. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp vẫn đang duy trì định mức cũ, không còn phù hợp với thực tế vận hành.

Nguyên nhân - Vì sao định mức bị sai lệch?

Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc doanh nghiệp chưa cập nhật lại định mức khi giá nguyên liệu đầu vào và năng suất lao động thay đổi.

• Nhiều doanh nghiệp vẫn dùng định mức từ 2022-2023, không điều chỉnh theo biến động giá nguyên vật liệu thực tế (tăng 8-15%).

• Tỷ lệ hao hụt thực tế tăng 3-7% do hao hụt, lỗi sản xuất, khấu hao máy móc hoặc năng suất nhân công giảm.

• Bộ phận sản xuất và kế toán không đồng bộ dữ liệu, dẫn đến báo cáo giá thành không phản ánh đúng chi phí thực tế.

Hậu quả

• Việc không điều chỉnh định mức đúng thời điểm có thể khiến giá thành sản phẩm bị thấp hơn thực tế. Do đó, doanh nghiệp tưởng rằng mình có lãi nhưng thực tế lại đang lỗ.

• Khi cơ quan thuế kiểm tra, các khoản chi phí vượt định mức không có cơ sở kỹ thuật sẽ bị loại khỏi chi phí hợp lý, dẫn đến bị truy thu và mất ưu đãi thuế.

• Ngoài ra, số liệu sai lệch này còn ảnh hưởng đến quyết định quản trị, kế hoạch giá bán và khả năng vay vốn ngân hàng.

Căn cứ pháp lý

• Thông tư 200/2014/TT-BTC: doanh nghiệp phải cập nhật định mức định kỳ, phản ánh chi phí thực tế.

• Luật Thuế TNDN 2025: chi phí không hợp lý sẽ không được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế.

2. HẠCH TOÁN SAI CHI PHÍ SẢN XUẤT CHUNG (CPSXC)

Chi phí sản xuất chung là phần chi phí ẩn nhưng chiếm tỷ trọng lớn trong giá thành. Nếu hạch toán sai, chỉ cần chênh vài phần trăm cũng có thể làm lệch lợi nhuận và thuế phải nộp.

Nguyên nhân

Nguyên nhân phổ biến là do doanh nghiệp chưa phân bổ chi phí đúng theo từng dây chuyền, sản phẩm hoặc công đoạn sản xuất.

• Doanh nghiệp phân bổ chi phí không đúng, hoặc gộp toàn bộ chi phí cho cả nhà máy, không tách theo từng dây chuyền sản xuất.

• Không tính đúng chi phí khấu hao máy móc, điện năng, bảo trì, dẫn đến giá thành từng sản phẩm lệch.

Hậu quả

• Giá thành sản phẩm sai lệch khiến báo cáo lợi nhuận sai và dẫn đến cơ sở tính thuế TNDN sai.

• Chênh lệch nhỏ vài % cũng có thể khiến doanh nghiệp mất quyền ưu đãi, áp mức thuế 20% thay vì 15%-17%.

• Dòng tiền sản xuất bị ảnh hưởng, dễ dẫn đến gián đoạn nguyên liệu, lương nhân công và vận hành máy móc.

Căn cứ pháp lý

Luật Thuế TNDN 2025, Thông tư 200/2014/TT-BTC: cơ quan thuế có quyền đối chiếu số liệu kế toán – thuế – báo cáo tài chính để loại chi phí sai lệch.

3. GIAO DỊCH NỘI BỘ VÀ GIA CÔNG THIẾU HỒ SƠ THUẾ

Một trong những rủi ro lớn nhất của doanh nghiệp sản xuất là việc thuê ngoài hoặc gia công nhưng thiếu hồ sơ chứng minh chi phí thực tế. Đây là nguyên nhân khiến nhiều doanh nghiệp bị loại chi phí khi thanh tra thuế.

Nguyên nhân

• Doanh nghiệp chưa lưu đầy đủ hợp đồng, biên bản giao nhận, bảng hao hụt, nhật ký máy và chứng từ sản xuất.

• Kế toán không theo dõi chi tiết chi phí phát sinh cho từng đơn hàng hoặc phân xưởng.

• Hồ sơ chứng từ giữa các bộ phận không được đối chiếu thường xuyên, dẫn đến thiếu căn cứ khi cơ quan thuế yêu cầu giải trình.

Hậu quả

• Khi kiểm tra, cơ quan thuế loại chi phí → truy thu + phạt 20% + tiền chậm nộp 0,03%/ngày.

• Báo cáo lợi nhuận không phản ánh đúng tình hình thực tế, DN mất kiểm soát dòng tiền, ảnh hưởng đến quyết định đầu tư và mở rộng sản xuất.

Căn cứ pháp lý

• Thông tư 80/2021/TT-BTC: yêu cầu chứng từ đầy đủ cho các giao dịch nội bộ và hợp đồng gia công.

• Luật Thuế TNDN 2025: chi phí không chứng minh hợp lý sẽ bị loại.

Ba bẫy kế toán ẩn này là sai sót phổ biến trong nhiều doanh nghiệp sản xuất, âm thầm làm sai lệch bức tranh tài chính thực tế. Việc nhận diện sớm và kiểm soát chặt chẽ là bước cần thiết để doanh nghiệp vận hành minh bạch, ổn định và bền vững hơn.

DOANH NGHIỆP SẼ ĐỐI MẶT VỚI NHỮNG HẬU QUẢ GÌ NẾU KHÔNG KIỂM SOÁT KẾ TOÁN SẢN XUẤT?

Sau khi nhận diện các rủi ro ẩn, điều quan trọng là hiểu rõ hậu quả nếu doanh nghiệp chậm hành động.
Một sai lệch nhỏ từ 3-5% trong giá thành có thể dẫn đến những hệ quả lớn cả về thuế, tài chính và uy tín. Cụ thể, doanh nghiệp có thể phải đối mặt với:

• Mất ưu đãi thuế, bị truy thu hàng tỷ đồng.

• Báo cáo tài chính sai lệch làm giảm uy tín với ngân hàng, nhà đầu tư.

• Ảnh hưởng ETR (Effective Tax Rate) khi đánh giá Thuế tối thiểu toàn cầu (Pillar Two).

• Dòng tiền sản xuất bị rò rỉ âm thầm mà doanh nghiệp không nhận ra.

Sau khi hiểu rõ rủi ro và hậu quả, bước quan trọng nhất là hành động sớm.

DOANH NGHIỆP CẦN LÀM GÌ ĐỂ KHÔNG RƠI VÀO BẪY KẾ TOÁN?

Dưới đây là ba việc cốt lõi mà doanh nghiệp cần thực hiện để vừa tuân thủ luật, vừa bảo vệ lợi nhuận thật:

1. Rà soát lại định mức BOM và công thức sản xuất ít nhất hai lần mỗi năm.
   Kiểm tra sự phù hợp giữa định mức kỹ thuật, giá nguyên vật liệu và năng suất thực tế để đảm bảo chi phí phản ánh đúng tình hình sản xuất.

2. Chuẩn hóa bảng phân bổ chi phí sản xuất chung và chi phí sản phẩm dở dang.
   Áp dụng đúng quy định tại Thông tư 200 năm 2014 và Luật Thuế Thu nhập Doanh nghiệp 2025 để hạn chế sai lệch giá thành.

3. Đối chiếu định kỳ giữa giá thành, khấu hao tài sản và dữ liệu thuế.
   Thực hiện kiểm tra nội bộ hàng quý giúp phát hiện sai lệch sớm, tránh rủi ro khi cơ quan thuế thanh tra.

Ba việc trên không chỉ giúp doanh nghiệp tuân thủ Luật Thuế TNDN 2025, mà còn đảm bảo số liệu phản ánh đúng năng lực vận hành thực tế, giữ lợi nhuận thật và giảm thiểu rủi ro khi quyết toán.

CÂU HỎI THƯỜNG GẶP

1. Doanh nghiệp có thể tự điều chỉnh định mức khi phát sinh sai lệch không?

Có. Theo Thông tư 200/2014/TT-BTC, doanh nghiệp được quyền điều chỉnh định mức khi có biến động nguyên liệu, công nghệ hoặc năng suất, nhưng phải lập biên bản và cập nhật hệ thống kế toán ngay.

2. Nếu cơ quan thuế loại chi phí, doanh nghiệp có được kháng nghị không?

Có. Theo Luật Quản lý Thuế 2019 (Điều 142–145), doanh nghiệp có quyền khiếu nại hoặc khởi kiện trong vòng 90 ngày kể từ ngày nhận quyết định truy thu.

3. Cơ quan thuế có kiểm tra định mức kỹ thuật hay chỉ kiểm tra số liệu kế toán?

Cả hai. Theo Luật Thuế TNDN 2025, cơ quan thuế có quyền kiểm tra hồ sơ kỹ thuật, quy trình sản xuất và định mức nguyên liệu để xác minh tính hợp lý của chi phí.

TẠM KẾT

Lợi nhuận thật của doanh nghiệp không nằm trong báo cáo kế toán, mà nằm ở khả năng kiểm soát dòng chi phí và quản trị dữ liệu. Trong bối cảnh Luật Thuế TNDN 2025 siết chặt tiêu chuẩn chi phí hợp lý, doanh nghiệp càng cần chủ động kiểm soát định mức, chuẩn hóa hồ sơ và duy trì minh bạch nội bộ.